Artikel uit Schooldomein©
Vaste koers varen
Het IHP in de gemeente Dijk en Waard is beleidsrijk en kijkt nu al ver vooruit. De gemeente investeert samen met de schoolbesturen in de vorming van kindcentra en verticale samenwerkingsverbanden. En dat allemaal op een inclusieve manier.
Wat zijn de kenmerken van een inclusief IHP? Schooldomein sprak bij het recentelijk opgeleverde project IKC Het Vogelnest in Sint Pancras met de senior beleidsmedewerker onderwijshuisvesting Klaas Jan van Leeuwen van de gemeente Dijk en Waard, zijn collega senior projectleider gebiedsontwikkeling Jeffrey Onderwater en Maarten Groenen en Leonoor Clemens van ICSadviseurs.
Klaas Jan: “In augustus stop ik met een voldaan gevoel na bijna 23 jaar in de voormalige gemeente Heerhugowaard en nu Dijk en Waard gewerkt te hebben. Mijn laatste grote klus is het Integraal HuisvestingsPlan waar we vanaf augustus 2022 mee bezig zijn geweest. Ik laat een mooi startdocument voor het veld en natuurlijk mijn opvolger achter. In die 23 jaar is er wel wat veranderd; als belangrijkste ontwikkelingen zie ik dat onderwijs niet meer op zichzelf staat. Je ziet een maatschappelijke verbreding op verschillende terreinen en ook meer verticale samenwerkingsverbanden. Het gaat nu meer om een doorlopende leer- en ontwikkellijn van 0 tot 23 jaar, waarbij je samen met partijen kijkt hoe je dat vormgeeft. Scholen hebben verder echt een actieve rol in de wijk gekregen met alle uitdagingen van dien. Een ontwikkeling begint bij het onderwijs zelf en vervolgens komt de gemeente in beeld, omdat die verantwoordelijk is voor huisvesting en andere domeinen. Een opgave staat niet meer op zichzelf en dan begrijp je dat onderwijshuisvesting per definitie beleidsrijk moet zijn.”
Jeffrey vult aan: “Wij zijn al geruime tijd een echte ontwikkelgemeente met bijvoorbeeld in Heerhugowaard de Stad van de Zon, met een enorme duurzame ambitie en de eerste energie neutrale wijk.” Klaas-Jan: “In 2012 waren we al bezig met het project zonnepanelen, toen vooral vanwege de educatieve functie. Duurzaamheid zit in onze genen. Dat betekent ook dat er financieel meer mogelijk is. We hebben altijd een gemeenteraad gehad die onderwijs een warm hart toedroeg.”
Uitbreidingsopgave
“Opvallend is de beperkte vervangingsopgave en de grote uitbreidingsopgave in de gemeente Dijk en Waard”, stelt Maarten. “In een qua omvang vergelijkbare gemeente als Leiden zie je vooral een vervangingsvraagstuk, met verouderde gebouwen, veel monumenten en te weinig middelen om te verduurzamen. Dat is een totaal andere uitgangspositie.” Klaas Jan knikt: “In een groeigemeente als Dijk en Waard maakt onderwijs logischerwijs onderdeel uit van een gebiedsontwikkeling. Bij veel gemeenten zit onderwijs bij het sociaal domein of is onderdeel van een afdeling vastgoed, waardoor je kansen mist. Hier denk je aan de voorkant als onderwijs mee in de ontwikkeling van een wijk of kern.” Jeffrey vult aan: “Je zit in hetzelfde domein ruimte en dat is zeker in een ontwikkelgemeente zeer wenselijk voor de integrale ontwikkeling in nieuwe en transformatie gebieden. We hebben een team met meerdere interne en externe projectleiders. De projectleiders zijn betrokken bij gebiedsontwikkeling en realisatie van maatschappelijk vastgoedprojecten, waarin beleid en uitvoering nauw met elkaar zijn verweven.”
Duidelijke visie
Klaas Jan: “Voor het begeleiden van het IHP hebben we meerdere partijen gevraagd en ICSadviseurs sprong eruit, omdat ze een duidelijke visie op het proces hadden. Leonoor presenteerde een goede opzet met een duidelijke knip in de verschillende fasen. Je begint met de inventarisatiefase, waarmee je een beeld krijgt van de capaciteit, kwaliteit, vraag en aanbod en de knelpunten. Vervolgens kijk je welke relevante ontwikkelingen er zijn. De ontwikkelingen in de nieuwe gemeente zijn verwerkt in overzichtelijke factsheets. De schoolbesturen waren in het begin kritisch, maar raakten steeds enthousiaster, omdat ze meegenomen werden in het hele proces, waaronder de visieontwikkeling en het ook hun document werd. De besturen van het primair, voortgezet en speciaal onderwijs zitten ook niet altijd met elkaar voor een gezamenlijk thema aan tafel en konden in dit proces ideeën uitwisselen, bijvoorbeeld over een school van 10-14-jarigen. De gemeenteraad deed in een interactieve sessie ook mee met de visie en ambitie vorming en wat natuurlijk helpt is dat we met John Does een betrokken wethouder hebben met een duidelijke visie op het onderwijs.” Maarten knikt: “Die beleidsrijke overgangen vind ik onderscheidend in dit IHP, waardoor je de doorgaande lijn van 0-23 ook fysiek ondersteunt.” Leonoor vult aan: “Er was ook veel ambitie. Iedereen wist van elkaar wat de belangrijkste knelpunten waren en dat hielp om een gezamenlijke stip aan de horizon te formuleren. Actueel is ook de ontwikkeling van kindcentra en alle besturen staan daar eigenlijk positief in. Behalve een gezamenlijke duurzame ambitie was inclusie ook een belangrijk thema. De zorgcomponent is onderdeel van de ontwikkeling van kindcentra en de gemeente neemt bij elk project extra ruimte mee om dat mogelijk te maken.”
Dynamisch document
“Het is niet zo dat het IHP een statisch document is”, legt Klaas Jan uit. “In een groeigemeente als Dijk en Waard moet je jaarlijks blijven toetsen of de ontwikkeling nog actueel is en bijvoorbeeld op de woningontwikkeling aansluit. Een heel gebied van Westpoort tot en met De Frans transformeert momenteel naar een woongebied met een voor onze gemeente aanzienlijke dichtheid. Dat heeft gevolgen voor onderwijshuisvesting en dus moet je een goede indicatie in het IHP meenemen. Bovendien zien we als trend dat ook in andere type woningen, zoals appartementen van 60 m² ook kinderen geboren worden, vanwege het landelijke woningtekort. Dat betekent dat de uitgangspunten veranderen. Je moet dus voortdurend de vinger aan de pols houden en de leerling- en bevolkingsprognoses blijven analyseren. Ons visiedocument Dijk en Waard 2040 hebben we ook met de schoolbesturen gedeeld. Dan gaat zo’n stadsvisie leven.”
“Wij hebben de raad overtuigd dat bij een groei van de gemeente ook de voorzieningen mee moeten groeien en dat je dat op een ambitieniveau moet regelen”
Vaste koers
De schoolbesturen hebben de ambitie uitgesproken om verder te gaan dan het wettelijk kader naar ENG of zelfs naar 0 op de meter. Het verschil met de norm wordt door de schoolbesturen bij geplust vanuit de overtuiging dat het in de exploitatie wordt terugverdiend. We denken ook al samen na over de bestaande voorraad en volgens welke financiële lijn we die gaan verduurzamen. Dat vraagt ook om extra investeringen van de gemeente en schoolbesturen. Wij zetten samen met de schoolbesturen in op de vorming van integrale kindcentra. Dat betekent dat wij als gemeente de financiering verzorgen voor de meters maatschappelijk vastgoed en later kijken hoe we dat met het onderwijs en de opvang gaan regelen. We merken bij andere gemeenten dat zo’n benadering bijzonder is. Tijdens een bijeenkomst met Ruimte-OK en de PO-Raad werd ons IHP aangehaald als een goed voorbeeld, omdat het zo beleidsrijk is en alle partners dezelfde ambitie delen.”
“Dat is bijzonder”, vult Maarten aan, “vaak zien we dat onderwijshuisvesting lokaal politiek gekleurd is. Dan hangt het af van een college of de raad hoe de wind waait. Hier varen jullie al jaren dezelfde koers.” Klaas Jan: “Daarom is het belangrijk dat je de raad meeneemt in het proces van een IHP. Wij hebben de raad overtuigd dat bij een groei van de gemeente ook de voorzieningen mee moeten groeien en dat je daar je ambitieniveau in moet meenemen. Dat is vertaald naar een uitvoeringsprogramma, waarbij we tot 2027 65 miljoen euro gereserveerd hebben voor uitbreiding, maar ook vervanging. En dat is inclusief KDV, inclusie en verduurzaming. Je wenst gemeenten toe dat ze op die manier omgaan met onderwijshuisvesting.”
